جائگاه دارالعلوم ديوبند
دارالعلوم ديوبند، مدرسه‌اي است كه در ميان تمامي مدارس ديني، از اهمیت زیادی برخوردار است. و اعتبار زیادی نزد اهل سنت دارد.
از بزرگان این دارالعلوم میتوان به افرادی همچون شيخ الهند محمود الحسن ديوبندي، مفتي كفايت الله دهلوي، شيخ العرب و العجم حسين احمد مدني، و حكيم الامت اشرف‌علي تهانوي و شاه عبدالقادر رائپوري، و مولوی الياس كاندهلوي، انورشاه كشميري، احمد علي لاهوري، سيد سليمان ندوي. اشاره داشت که در علوم و فنون مختلفی من جمله تفسیر و عرفان و خطابه، جزو بزرگان مکتب اهل سنت می باشند.
در مورد جائگاه اين مدرسه هم میتوان گفت که تمام بزرگان احناف و علماء اهل سنت در ايران، بزرگ شده فرهنگ ديوبند مي باشند.
جائگاه ديوبند و علماي آن از نظر مولوی عبدالحميد:
مولوی عبدالحميد در تقريظ به کتاب انديشه و شيوه عملي علماي ديوبند در مورد جائگاه مکتب ديوبند چنين مي نویسد:
((بزرگان ديوبند در مبارزه با ظلم واستعمار، رهبان ليل و فرسان نهار بودند. منهج علماي ديوبند بر اعتدال و ميانه‌روي و دوري از افراط و تفريط قرار دارد. آنان در تزکيه و تصوف، تقليد و اجتهاد و مواضع سياسي، معتدلانه رفتار کرده‌اند؛ چهره تصوف را از خرافات و بدعت‌ها پاک کردند، براي ائمة مجتهدين حرمت خاصي قايل هستند، گرچه در مجموع از امام ابوحنيفه رحمه‌الله تقليد مي‌کنند، اما در بسياري از مسائل فقهي صاحب‌نظرند و قول هر مصنف و محقق را چشم‌بسته و بدون دليل نمي‌پذيرند. همچنين در جامعه، از مسائل اجتماعي و سياسي کناره‌گيري نمي‌کنند و در عين حال مواظب هستند دين را سياسي نكنند؛ به عبارت ديگر آنان سياست را از دين جدا نمي‌دانند، اما معتقدند که سياست بايد ديني شود نه اينکه دين سياسي گردد
روش معتدلانه علماي ديوبند به طور روشن براي دوستداران اسلام در اين شرائط تبيين شود تا جويندگان حق و واقعيت با تاسي به آنان راه حق را ادامه دهند...گفتني است هدف از نشر اين اثر آشنايي با طرز تفکر روش و مسير فکري مجدد بزرگ حضرت مولانا عبدالعزيز و تمامي علماي ديوبند است در واقع تفکر علمي و عملي زاهدان نيز همين است به تعبير ديگر ميتوان گفت اين اثر معرف تفکر و انديشه ديني فرزندان دار العلوم زاهدان است کوتاه سخن اينکه انديشه ديني علماي ديوبند در مسائل اجتهادي عمل کردن به فقه حنفي است))
انديشه ديني و شيوه عملي علماي ديوبند مولوی قاري محمد طيب ترجمه مولوی نجم الدین محمد درکانی صفحه 10
آنچه که در کلام عبدالحمید مهم مي باشد اين است که وی تصريح مي کند تفکر علمي و عملي و انديشه ديني آنها، همان روش و مسلک ديوبند مي باشد که بر اساس فقه حنفي پايه گذاري شده است.
مولوی عبدالرحمن چابهاري:ديوبند الازهر آسيا است
يکي ديگر از بزرگان و علماء اهل سنت که در معرفي ديوبند قلم زده است مولوی عبدالرحمن چابهاري مي باشد که در مورد دارالعلوم ديوبند چنين مي نویسد:
((شيوه ديني و ملي اين موسسه مذهبي به تدريج آوازه اي يافت و در رديف بزرگترين مدارس مذهبي عربي آسيا جاي گرفت و دانشجويان از همه کشور هاي اسلامي بدانجا سفر کردندو حتي کساني آن را ازهر آسيا نام نهادند))
اعتدال در مسلک ديوبند مولوی عبدالرحمن چابهاري صفحه34
طبق سخن وی، دردنياي اسلام دو دانشگاه معتبر اسلامي وجود دارد که اين دو دانشگاه افتخار اهل سنت مي باشد و اين دو دانشگاه، الازهر مصر و ديوبند هند مي باشد.
مولوی عبيدالله صاحب جانشين مولوی محمد عمر سربازي:کوچکترين خدشه اي به ديوبند وارد نيست
يکي ديگر از بزرگان اهل سنت مولوی عبيدالله صاحب جانشين مولوی محمد عمر سربازي مي باشد که در بحث جایگاه دارالعلوم چنين گفته است:
((علماي ديوبند همه مسلک در سلک فقهي امام اعظم حضرت ابوحنيفه نعمان بن ثابت بودند و در اين سلک چنان مسلم بودند که کسي نتوانسته کوچک ترين خدشه اي در اين خصوصيت بر شخصيت آنان ثابت کند مدارس علماي ديوبند و تاليفات و شاگردان ايشان همه نماينگر همين وجهه آنان هستند حال اگر کسي بيايد و براي يک سري افعال و عقايد خويش که نه در قرآن کريم و نه در سنت مطهره و نه در متون فقه و فتاواي معتبر اثري از آن ها نيست اين بزرگان دين را وهابي به معناي که در مورد نظر خودش است بگويد،حسابش جداست و دنيا مي داند که بزرگ ترين و کار آمدترين دفاع ها را از سنت رسول الله صلي الله عليه و سلم صلي الله عليه و سلم و فقه حنفي را در برابر غيرمقلدين و وهابيون همين ديوبندي ها کرده اند))
مسائل مهم اعتقادي و فقهي از ديدگاه اهل سنت آخوند حافظ يلمه صفحه8
پس با توجه به اين نکات مطرح شده خواننده گرامي بايد بداند که اگر ما در اين بخش، مطلبي از علماي ديوبند بيان کرديم به اين معنا مي باشد که اين عقيده احناف ايران مي باشد زيرا عقيده آنان همان عقيده علماي مکتب ديوبند است.
حکيم الاسلام مولوی قاري محمد طيب
مولوی قاري محمد طيب القاسمي، فرزند حافظ محمد احمد قاسمي و نوه مولوی قاسم نانوتوي موسس دارالعلوم ديوبند مي باشد،وی در ژوئن 1897م مصادف با سال 1314ه.ق مصادف با تيرماه 1276 ه.ش در ديوبند به دنيا آمد.
او در نزد بزرگان ديوبند شاگردی کرده، برخی اساتید وی عبارتند از:
مولوی انورشاه کشميري، مولوی محمودالحسن ديوبندي، مولوی اشرف علي تهانوي، مولوی عزيزالرحمن عثماني، مولوی حبيب الرحمن عثماني.
يکي از بهترين راه هاي شناخت جائگاه وی در بين علماي احناف ديوبند اين است که وی مدير دارالعلوم ديوبند بوده است، همو درسال 1930م مصادف با سال 1349ه.ق به منصب مديريت دارالعلوم ديوبند رسيد و حدود 60سال عهده دار اين منصب مهم بود.
وی سرانجام، در سال 1403ه.ق/1983م در سن 88سالگي وفات نمود.
وی داراي تاليفات زيادي بوده است که يکي از مهم ترين تاليفات وی کتاب انديشة ديني و شيوة عملي علماي ديوبند است
اين کتاب را مولوی دين محمد نجم‌الدين محمد دُرکاني ترجمه نموده است که خود وی از انديشمندان و علماي برجسته اهل‌سنت سيستان‌وبلوچستان و مدير مدرسه ديني تعليم‌القرآن شورشادي و امام جمعه بخش کورين زاهدان است. اين شخصیت از شاگردان ارشد مفتی عبدالغني جاجروي، و از صاحبنظران و فقهاي بلوچستان است.
تقريظ مترجم کتاب: مولوی دين محمد نجم‌الدين محمد دُرکاني
این مفتی در مورد انگيزة خود از ترجمة کتاب «انديشة ديني و شيوة عملي علماي ديوبند» مي‌گويد:
((مجدّد بزرگ حضرت مولانا عبدالعزيز رحمه‌الله از شاگردان و مريدان حضرت حكيم‌الاسلام مولانا قاري محمدطيب قاسمي رحمه‌الله نوه حضرت مولانا محمدقاسم نانوتوي رحمه‌الله باني دارالعلوم ديوبند، بود. در واقع حضرت مولانا عبدالعزيز رحمه‌الله روح روان، محور و باني اين انديشة ديني و علمي در منطقه ما بوده‌است.
حضرت حكيم الاسلام مولانا قاري محمدطيب رحمه‌الله به‌مدت شصت سال رياست و مديريت دارالعلوم ديوبند را به‌عهده داشت. پس ميتوان گفت: ايشان ترجمان اصلي و واقعي انديشه ديني ديوبند بوده‌است و كتاب گرانسنگ «انديشة ديني و شيوة عملي علماي ديوبند» آخرين اثر ايشان كه در ماه‌هاي آخر زندگي‌اش نوشت، بيان‌گر مسير فكري و انديشة ديني علماي ديويند است كه در حقيقت همان انديشة ديني قرآن، سنّت، علماي سلف و روش اعتدال هست.
از طرفي ديگر، اين امر نيز اجتناب ناپذير است كه با مرور زمان در هر جامعه‌اي تفكرات و گرايش‌هاي مختلفي پديد مي‌آيد كه جامعة ما نيز از آن مستثني نيست. بنابراين، در اين منطقه نيز به‌طور طبيعي گرايش‌هاي متعددي از مرزهاي مجاور عبور و در منطقه ظهور كرده است كه به موجب آن لازم دانستم مسير فكري حضرت مولانا عبدالعزيز رحمه‌الله، بنيانگذار دارالعلوم اهل‌سنّت زاهدان تشريح گردد.
دراين‌راستا به‌نظر آمد بهترين ره‌ياب براي اين هدف، ترجمة اثر گران‌بهاي قاري محمّدطيب، استاد مولانا عبدالعزيز رحمه‌الله است؛ بنابراين، بنده با مشورة حضرت شيخ‌الاسلام مولانا عبدالحميد و بعضي از همكاران ايشان و مساعدت برخي از دوستان خويش اين اثر را از زبان اردو به زبان فارسي برگردانده‌ام و به جامعه متعهد و پويا تقديم مي‌كنم.
پس هدف از نشر اين اثر، آشنايي با طرز تفكر، روش و مسير فكري مجدّد بزرگ حضرت مولانا عبدالعزيز رحمه‌الله و تمامي علماي ديوبند است. در واقع تفكر علمي و عملي بيشتر علماي اين منطقه همين است. به تعبير ديگر ميتوان گفت: اين اثر معرفي‌كنندة تفكر و انديشة ديني فرزندان دارالعلوم ديوبند است كه با زبان و قلم حضرت حكيم‌الاسلام مولانا قاري محمدطيب رحمه‌الله استاد بزرگوار حضرت مولانا عبدالعزيز رحمه‌الله تدوين يافته‌است.))
علاوه بر سخن مترجم کتاب مولوی دينمحمد نجم‌الدين محمد دُرکاني بسياري از بزرگان اهل سنت هم به اين کتاب تقريظ زده اند که در اين تقريظ ها مطالب مهمي بيان شده است و از جمله آنان مولوی عبدالحميد است.
تقريظ و تاييد مولوی عبدالحميد
(( منهج علماي ديوبند بر اعتدال و ميانه‌روي و دوري از افراط و تفريط قرار دارد. آنان در تزکيه و تصوف، تقليد و اجتهاد و مواضع سياسي، معتدلانه رفتار کرده‌اند؛ چهره تصوف را از خرافات و بدعت‌ها پاک کردند، براي ائمة مجتهدين حرمت خاصي قايل هستند، گرچه در مجموع از امام ابوحنيفه رحمه‌الله تقليد مي‌کنند، اما در بسياري از مسائل فقهي صاحب‌نظرند و قول هر مصنف و محقق را چشم‌بسته و بدون دليل نمي‌پذيرند. همچنين در جامعه، از مسائل اجتماعي و سياسي کناره‌گيري نمي‌کنند و در عين حال مواظب هستند دين را سياسي نكنند؛ به عبارت ديگر آنان سياست را از دين جدا نمي‌دانند، اما معتقدند که سياست بايد ديني شود نه اينکه دين سياسي گردد
آري شرائط فعلي جهان اسلام و افراط گري بعضي از افراد و گروه ها مقتضي آن بود که روش معتدلانه علماي ديوبند به طور روشن براي دوستداران اسلام در اين شرائط تبيين شود تا جويندگان حق و واقعيت با تاسي به آنان راه حق را ادامه دهند به راستي کتاب انديشه ديني و شيوه عملي علماي ديوبند بهترين سند براي شناخت افکار و انديشه علما و بزرگان ديوبند است
بعد از تقريظ مولوی عبدالحميد مولوی نجم الدين محمد درکاني تصريح مي کند که تفکر علمي و عملي دارالعلوم زاهدان همان تفکر ديوبند است
((گفتني است هدف از نشر اين اثر آشنايي با طرز تفکر روش و مسير فکري مجدد بزرگ حضرت مولانا عبدالعزيز و تمامي علماي ديوبند است در واقع تفکر علمي و عملي زاهدان نيز همين است به تعبير ديگر ميتوان گفت اين اثر معرف تفکر و انديشه ديني فرزندان دار العلوم زاهدان است کوتاه سخن اينکه انديشه ديني علماي ديوبند در مسائل اجتهادي عمل کردن به فقه حنفي است))
اکنون که تاييد اين کتاب توسط مولوی عبدالحميد و مولوی نجم الدين محمد درکاني ثابت شد، قصد داريم نظر علماي ديوبند در بحث فيض از قبور را از زبان مولوی قاري محمد طيب بيان کنيم.
وی در اين کتاب چنين گوید:
((علماي ديوبند قائل به حصول برکت از مرقد هاي منورشان هستند...آنان دريافت برکات را از اهل قبور ميپذيرند))
اندیشه دینی و شیوه عملی علمای دیوبند مولوی قاری محمد طیب ترجمه مولوی نجم الدین محمد درکانی صفحه 182
از اين کلام اثبات گرديد که مسئله فيض قبور و رسيدن برکات از قبور انبياء و حجت هاي الهي نه تنها خرافه و بدعت نيست بلکه يک اصل مشروع در بين بزرگان مي باشد
خادم کوچک اهلبیت
علی شریفی
